در این خصوص جالب است که بدانید که توسعه حمل و نقل بینالمللی و توسعه داخلی کشورها از یک رابطه متقابل برخوردار است، یعنی توسعه حمل و نقل بینالمللی میتواند به افزایش درآمد و توسعه داخلی کشورها کمک کند و در مقابل هر چه توسعه داخلی و به ویژه امنیت داخلی بیشتر باشد، حمل و نقل بینالمللی نیز سود میبرد.
رابطه متقابلی توسعه حمل و نقل بینالمللی و توسعه داخلی کشورها را در موضوعات ذیل بررسی کنیم:
- اثرات رشد شهری بر حمل و نقل بینالمللی
- اثرات توسعه روشهای حمل و نقل بینالمللی بر رشد شهری
- فاکتور امنیت داخلی و رشد حمل و نقل بینالمللی
- نقش گسترش خدمات حمل و نقل بینالمللی بر پیشرفت اقتصاد داخلی
اثر متقابل رشد شهری و حمل و نقل بینالمللی
حمل و نقل بینالمللی که میتواند از طریق زمینی، دریایی، هوایی یا ترکیبی انجام شود، این امکان را برای دنیای مدرن فراهم ساخته است تا نه تنها مسافران بلکه کالا و مرسولات نیز در کوتاهترین زمان ممکن و با کمتری هزینه از کشوری به کشوری دیگر انتقال یابد.
اما ارائه خدمات حمل و نقل بینالمللی از چندین فاکتور مختلف تشکیل شده است که برخی از آنها در داخل مرزهای یک کشور جریان دارد و برخی به مراودات و روابط بینالمللی بین کشورها بازمیگردد. از میان انواع عوامل موثر، در این بند به توسعه داخلی کشور و به ویژه رشد شهری پرداخته خواهد شد.
رشد شهری فاکتور داخلی مهم در حمل و نقل بینالمللی
حمل و نقل بینالمللی از مراحل مختلفی تشکیل شده است. مراحلی که باعث میشود عوامل موثر در توسعه، ارتقا و اجرا خدمات حمل و نقل بینالمللی را در بخشهای مختلفی تحت تاثیر قرار دهد.
در واقع حتی اگر در نگاه اول به نظر برسد که در حمل و نقل بینالمللی تنها با معیارهای بینالمللی همچون جادههای بینالمللی، آبهای آزاد یا فرودگاههای بینالمللی، رابطه بین دو کشور، وجود تجارت بینالمللی یا وسایل نقلیه روبهرو هستیم، اما در واقع عواملی که به ارتقای حمل و نقل بینالمللی میانجامد از مجموعه عوامل داخلی و بینالمللی تشکیل شده است.
مراحل یک جابهجایی بینالمللی را میتوان به بخشهای ذیل تقسیم کرد:
- انتخاب شرکت حمل و نقل
- تحویل مرسوله به متصدی حمل و نقل
- بستهبندی متناسب مرسوله
- بارگیری مرسوله به وسیله نقلیه
- حمل مرسوله تا مرز یا گمرک
- ترخیص مرسوله از گمرک فرستنده
- حمل مرسوله تا کشور مقصد
- ترخیص مرسوله از گمرک کشور مقصد
- تخلیه مرسوله در کشور مقصد
- حمل مرسوله تا مقصد نهایی و تحویل به گیرنده
همانطور که مشاهده میشود از مراحل دهگانه فوق، تنها مرحلهای که در سطح بینالمللی جریان مییابد، مرحله حمل کالا و مرسوله از کشور مبدا تا کشور مقصد است. حال آن که تمام آمادهسازیها، انتقالات داخلی، مجوزهای خروج و ورود، بارگیری و تخلیه و حتی تحویل نهایی مرسوله نیز در داخل مرزهای یک کشور انجام میگیرد.
به همین سبب نیز برخلاف آن چیزی در ابتدای امر به نظر میرسد، توسعه داخلی به توسعه حمل و نقل بینالمللی کمک قابل توجهی مینماید.
همچنین فراموش نکنیم که حمل و نقل بینالمللی کالا و مرسولات وابسته به وجود روابط تجاری بین کشورهای مختلف هستند، به همین سبب نیز تنها در صورتی که وضعیت داخلی یک کشور از حیث اقتصادی و قوانین ملی جاری اجازه تجارت بینالملل را به تجار داخلی بدهد و نیز نیازهای بدیهی در تجارت بینالملل را فراهم آورده باشد، نوبت به حمل و نقل بینالمللی میرسد.
هر دو موارد یاد شده اعم از خدماتی که در داخل کشور باید اجرایی شود تا حمل و نقل بینالمللی مورد نیاز قرار گیرد و نیز توسعه اقتصاد داخلی که میتواند به تجارت بینالملل بیانجامد، در گرو امکانات و توسعه داخلی یک کشور هستند.
طبق گزارشهای سایتهای معتبر حمل و نقل بین المللی فعال در این حوزه باید بدانید که معیارهای توسعه داخلی کشورها شامل موارد متعددی است، از افزایش تولید داخلی تا امنیت سرمایهگذاری و روابط دوستانه با سرمایهگذاران خارجی تا قوانین ملی که بر حل و فصل اختلافات حاکم است و نیز هزینههای سرمایهای همچون مواد اولیه و نیروی کار تماما عواملی هستند که میتوانند بر رشد یا رکود تجارت بینالمللی اثر بگذارند.
نکتهای که باید اشاره کنیم آن است که توسعه شهری به عنوان یکی از عوامل موثر بر بهبود و توسعه بسیاری از این عواملی که اشاره کردیم شناخته میشود.
توضیح آن که تبدیل روستاها و بافت سنتی به بافت صنعتی شهرنشینی ناشی از تغییر در عوامل مختلفی است که از جمله آنها جمعیت ساکن، تولید و منبع درآمد ساکنین و نیز امکاناتی صنعتی و اداری که در آن محل وجود دارد را میتوان نام برد.
اما در مقابل زمانی که یک بافت سنتی و روستایی به بافت صنعتی و شهری تبدیل میگردد، برخی تغییرات و بهبود در ارائه خدمات را در این محلها شاهد هستیم. همچون ارتقا سطح جادهها، احداث کارخانهها و شرکتهای خدماتی، ایجاد فرودگاههای داخلی و بینالمللی، افزایش تعداد نیروی کار متخصص و بسیاری عوامل دیگر که تماما میتوانند بر تغییر بافت شهری، ارتقا تولید، ارتباطات با دیگر بخشهای کشور و نیز امکاناتی که برای تجارت بینالملل و حمل و نقل بینالمللی مرتبط است تاثیر گذارند.
برای مثال میتوان به نقش توسعه شهری به حمل و نقل بینالمللی هوایی اشاره کرد. با توجه به اینکه حمل و نقل هوایی بینالمللی در گرو داشتن فرودگاههای بینالمللی مجهزی است که اولا امکان فرود و پرواز هواپیماهای متعدد در ابعاد و گنجایش متفاوت را در شبانه روز داشته باشد، در گرو امکاناتی همچون بستهبندی، بارگیری به هواپیما و نیز گمرکات حاضر در فرودگاه که امور ترخیص و خروج از کشور را تایید نمایند میباشند.
طبیعتا این خدمات و امکانات در کلیه نقاط یک کشور احداث نخواهند شد. زیرا اولا هزینه احداث و نگهداری این امکانات بسیار سنگین خواهد بود، ثانیا بافتهای سنتی ممکن است که پذیرای این تاسیسات نباشند و ثالثا نیروی کار مناسب ممکن است در آن منطقه ساکن نباشد و در نتیجه با پدیده مهاجرت داخلی بیرویه مواجه شویم.
به همین سبب نیز طبیعی است که خدمات حمل و نقل بینالمللی که در نگاه اول در گرو وجود تاسیسات و امکانات حمل و نقل بینالمللی همچون فرودگاهها و وجود هواپیمای مناسب است، در حقیقت با عوامل مختلف دیگری نیز ارتباط تنگاتنگ دارد، عواملی که توسعه و رشد شهری در بهبود کیفیت و ارتقا آنها موثر است.
یا در مثالی دیگر میتوانیم به خدمات حمل و نقل زمینی اشاره کرد. حمل و نقل زمینی که از طریق جادههای بینالمللی یا ریلی بینالمللی انجام میگیرد، در حداقل خود نیازمند جادههای بینالمللی مناسبی است که امکان حرکت و جابهجایی را برای انواع ماشینهای حمل بار سبک و سنگین ایجاد کرده باشد.
در این خصوص باید اشاره کنیم که تنها وجود داشتن این جادهها ملاک نیست، بلکه وجود تاسیساتی که اتومبیلها امکان تعمیر، سوختگیری، استراحت یا دیگر نیازهای ضروری را در آن برطرف سازند نیز ملاک عمل است.
همچنان که امنیت جادهها و نیز کیفیت آنها نیز برای عبور و مرور سالم و بدون حاشیه این خودروها و اتومبیلها ضروری است، در نتیجه هر چه بافت سنتی در یک کشور بیشتر باشد، طبیعی مینماید که تاسیسات و امکانات مناسب برای حمل و نقل بینالمللی زمینی را در اختیار نداشته باشد.
به ویژه که در انواع حمل و نقلهای بینالمللی، انتقال مرسوله از محل قرارگیری تا محل بارگیری به وسیله نقلیه و نیز از محل تخلیه تا مقصد داخلی، به طریق زمینی و به کمک وسایل نقلیهای انجام میگیرد که باید از طریق جادههای داخلی جابهجا شوند. به همین سبب است که توسعه خدمات حمل و نقل جادهای داخلی در کلیه انواع حمل و نقل مهم بوده و نیز از عوامل مختلفی همچون توسعه بافت شهری و فاصله گرفتن از بافت سنتی تاثیر میپذیرند.
نوع دیگر از حمل و نقل بینالمللی که شامل حمل و نقل دریایی از طریق انواع کشتیها است و اتفاقا ۹۰ درصد از حمل و نقل بینالمللی کالا و مرسولات از این طریق انجام میگیرد، به میزان قابل توجهی متاثر از شرایط داخلی و به ویژه بافت سنتی یا صنعتی بنادر است.
توضیح آن که تنها کشورهایی میتوانند از حمل و نقل دریایی بینالمللی برای تجارت بینالمللی خود استفاده نمایند که به آبهای آزاد دسترسی مستقیم داشته باشند، به عبارت دیگر ضروری است که حداقل به اندازه یک بندر به آبهای آزاد ارتباط داشته باشند.
در نتیجه طبیعی است که تجارت بینالمللی از طریق دریایی برای کلیه کشورها مهیا نباشد، اما به دلیل ویژگیهای حمل و نقل دریایی که مهمترین آنها را میتوان در هزینه مقرون به صرفه آن و نیز امکان انتقال و جابهجایی انواع کالا و مرسولات سنگین و حجیم در یک مرتبه حمل و نقل و جابهجایی جستجو کرد، استفاده از خدمات حمل و نقل دریایی از توجه و عنایت ویژهای برخوردار است.
اما به دلیل محدودیت به دسترسی به آن، کشورها ناگزیر هستند که از روش حمل و نقل ترکیبی استفاده نمایند، به نحوی که حمل و نقل دریایی را با دیگر انواع حمل و نقل همچون حمل و نقل زمینی یا هوایی ترکیب نموده و در نهایت از مجموع آنها به هدف خود در جابهجایی مرسوله دست پیدا کنند.
مجموعه این عوامل باعث شده است که برخی از بنادر در سطح جهان برای تجارت بینالملل و حمل و نقل بینالمللی نقش ویژهای ایفا کنند. این بنادر توانستهاند به کمک امکانات و تجهیزاتی که ارائه میدهند، نیروی کار متخصص، تجهیزات بارگیری و تخلیه، بنادری که امکان پهلوگیری و تخلیه و بارگیری را برای انواع کشتیهای بزرگ و کوچک دارا است، ظرفیت و گنجایش برای جابهجایی مرسولات در طول یک شبانه روز، توانستهاند سهم قابل توجهی از تجارت بینالملل را در خود بگنجانند.
اما این عوامل تماما در گرو ایجاد شرایط مناسبی است که به برخی از آنها اشاره کردیم. به عبارت دیگر چنانچه بافت بنادر به صورت سنتی باقی مانده باشد، به نحوی که نه تنها بنادر برای پهلوگیری کشتیهای بزرگتر مناسب نباشد بلکه امکانات و تجهیزاتی که برای جابهجایی و بارگیری و تخلیه مورد نیاز هستند نیز در آن مهیا نباشد، نیروی کار به صورت دستی و سنتی در حال جابهجایی مرسولات باشد، به توسعه بندر و ارتقا سطح کمی و کیفی حمل و نقل دریایی بینالمللی نخواهد انجامید.
اما در مقابل چنانچه به واسطه توسعه شهری، امکانات موجود در یک شهر بندری برای پهلوگیری، بارگیری و تخلیه انواع مرسولات در کشتیهای مختلف و متعدد در شبانه روز وجود داشته باشد، بدیهی است که بندر مذکور در سهم حمل و نقل بینالمللی موثر خواهد بود.
پس همانگونه که به تفصیل شهر آن را بررسی کردیم، مشاهده میشود که تغییر بافت سنتی به صنعتی و ارتقای شهرنشینی و بهبود کیفیت امکانات شهری در قالب رشد شهری، میتواند در بهبود ارائه خدمات حمل و نقل بینالمللی، توسعه امکانات حمل و نقل بینالمللی و در نهایت ارتقا و رشد انواع روشهای حمل و نقل بینالمللی اعم از دریایی، هوایی، زمینی و ترکیبی موثر واقع شود.
اما نباید فراموش کنیم که تاثیر رشد شهری و رشد حمل و نقل بینالمللی یک تاثیر و رابطه متقابل است، به همین سبب نیز در بند بعدی به اثرات رشد حمل و نقل بینالمللی به رشد شهری پرداخته خواهد شد.
ارتقا تجارت بینالملل و حمل و نقل بینالمللی عاملی موثر بر تغییر بافت شهری
تاریخ گواه آن است که هرچه روابط بینالمللی توسعه یافت، تغییرات داخلی نیز به سمت پیشرفت قدم برداشت. البته نمیتوانیم منکر شویم که تغییراتی که در وضعیت سنتی و بافتهای قدیمی از مسیر ایجاد روابط بینالمللی حادث شد، در ابتدای امر چندان هم دلنشین نبود بلکه با ناراحتیها و نگرانیهای به حقی نیز همراه بود.
اما این نگرانیهای اولیه و تغییرات نه چندان مثبت اولیه، با گذشت زمان و پذیرش تغییرات توسط شهر و کشور میزبان، به سمت مثبتتری حرکت کرد.
در واقع تجارت بینالملل نه تنها موفق شد انواع کالا و محصولات را از بخشهای مختلف جهان به هم وارد سازد، بلکه توانست بر عادات، رسوم و قوانین داخلی نیز تاثیر گذارد.
در حال حاضر تغییراتی که در الگوهای اجتماعی در یک نقطه از دنیا اتفاق میافتد و قوانین ملی که برای پذیرش یا تامین حقوق داخلی ایجاد میشوند یا اصلاح میگردند، اثرات خود را به همان شهر یا کشور میزبان محدود نمیکنند بلکه به دیگر نقاط دنیا نیز سرایت میدهند.
در واقع حمل و نقل بینالمللی که رابطه متقابلی با توسعه روابط و تجارت بینالمللی دارد، میتواند به تغییر الگوهای رفتاری و حتی رشد داخلی یک کشور نیز بیانجامد.
البته که توسعه داخلی یک کشور در اولین گام در گرو توسعه اقتصادی و بهبود وضعیت داراییهای کشور است، اما به عوامل مختلف دیگری همچون عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز متکی است.
به همین سبب است که تجارت بینالملل نه تنها درآمد داخلی کشورها را بهبود بخشیده و حتی تولید سرانه داخلی کشور را میتواند ارتقا دهد، به تغییر الگوهای رفتاری نیز میانجامد. برای مثال بسیاری از تغییرات و پذیرشی که نسبت به استفاده از تجهیزات و امکانات جدید صنعتی در بافتهای سنتی کشورها صورت گرفت، متاثر از بازرگانان خارجی بود که به عنوان مهمان و یا حتی به عنوان یک رهگذر در آن کشور حضور یافتند.
همچنین هر چه نیاز به خدمات حمل و نقل بینالمللی به واسطه توسعه رابطه تجارت بینالملل بیشتر به چشم آید، از نظر داخلی ناگزیر هستیم که بسترهای آن را فراهم سازیم. مهمترین تغییرات را باید در احداث امکانات و تجهیزات برای حمل و نقل بینالمللی جستجو کرد.
برای مثال زمانی یک کشور فرودگاههای بینالمللی متعددی در نقاط مختلف داخلی احداث میکند و تجهیزات لازم جهت بارگیری و تخلیه را فراهم میسازد یا باندهای فرود مناسب با انواع هواپیما را پیشبینی میکند، که حمل و نقل بینالمللی هوایی به صورت متداول بین آن کشور و دیگر کشورها در جریان باشد.
اما زمانی که این نیاز را احساس نمود و در نتیجه تجهیزات و امکانات لازم را فراهم ساخت، نتیجه فرعی که از آن حادث خواهد شد، تغییر بافت سنتی به صنعتی خواهد بود. به نحوی که جادههای منتج به فرودگاه از بخشهای مختلف کشور ایجاد و بهینه میشوند، نیروی کار متخصص و غیرمتخصص در آن منطقه ساکن میشود و در نهایت بافت شهری به رشدی که نیاز دارد دست پیدا میکند.
همچنان که نیاز به داشتن جادههای داخلی مناسب و استاندارد به نحوی که بتواند وسایل نقلیه مختلف اعم از سنگین و سبک را به صورت روزانه پذیرا باشد، به نحوی که نه تنها با ترافیک و راهبندان مواجه نشود بلکه امنیت جادهها و سلامت حمل و نقل در شرایط آب و هوایی مختلف نیز فراهم باشد، مشروط است به اینکه نیاز به داشتن چنین جادههایی فراهم باشد.
زمانی که سلسله هخامنشی جادههای داخلی مناسبی ایجاد کرد تا امکان ارسال پیامها از طریق چاپارها از شهرهای مختلف کشور فراهم شود و این اقدام به عنوان یکی از عوامل توسعه در کتابهای تاریخ قید گردید، در واقع باید به اهمیت جادههای داخلی در توسعه و پیشرفت داخلی و بینالمللی پی میبردیم.
پس در حال حاضر نیز احداث جادههای داخلی مناسب نه تنها در ابتدای امر اشتغال زایی مینماید، بلکه در کلیه مراحل حفظ و نگهداری نیز میتواند در قالب ایجاد شغلهای جدید به اقتصاد کشور کمک کند، میتواند با افزایش ظرفیت حمل و نقل بینالمللی به تجارت بینالملل و در نتیجه درآمد کشور تاثیر گذارد.
پس همانگونه که مشاهده میشود چنانچه به واسطه وجود روابط تجاری بینالمللی، یک کشور نیاز به احداث و نگهداری جادههای داخلی مناسب و تجهیزات لازم جهت بارگیری، تخلیه، نگهداری، تعمیر و استراحت ماشینهای حمل و نقل احساس کند و نیز ظرفیت گمرکات در مرزهای جادهای کشور را بهبود بخشد، در نهایت بافتهای سنتی به بافتهای صنعتی بدل خواهد شد و توسعه اقتصادی داخلی کشور را تسریع مینماید.
اما همانگونه که دانستیم ۹۰ درصد از حمل و نقلهای بینالمللی به وسیله انواع کشتیها و از طریق دریایی در جریان است. پس باید به این سوال پاسخ دهیم که سهم یک کشور در حمل و نقل بینالمللی دریایی بر توسعه و رشد شهری آن چه اثراتی خواهد داشت.
در پاسخ به این سوال باید بگوییم که اولا جابهجایی مرسولات تا محل بنادر به لطف جادههای داخلی انجام میگیرد، عاملی که دانستیم میتواند در نهایت به تغییر بافت سنتی و رشد شهری کمک نماید. اما حتی پس از آن که مرسوله را در شهر بندری نیز دریافت کردیم، سهمی که کشور در حمل و نقل دریایی بینالمللی به عهده دارد، میتواند به بهبود وضعیت شهرهای بندری بیانجامد.
توضیح آن که ایجاد، احداث، نگهداری و ارائه خدمات در بنادر با توجه به هزینه گزافی که باید صرف شود و نیز منابعی که باید به آن اختصاص یابد، زمانی مقرون به صرفه بوده و نیز سود اقتصادی به همراه میآورد که آن بندر بتواند در حمل و نقل دریایی بینالمللی روزانه سهمی را از آن خود نماید.
پس طبیعتا هرچه روابط بینالمللی آن کشور با دیگر کشورها بهبود یابد و در نتیجه نیاز به حمل و نقل دریایی بینالمللی افزایش داشته باشد و به ویژه زمانی که یک کشور بتواند نقش واسطه را بین کشورهای مختلف در جابهجایی و حمل مرسولات ایفا نماید، نیاز به توسعه بنادر و امکانات آن برای ارائه خدمات حمل و نقل بینالمللی ارتقا مییابد.
زمانی که با ایجاد امکانات و تجهیزات جدید، همچون احداث بنادر، ایجاد تجهیزات بالابرنده جهت بارگیری و تخلیه، استخدام نیروی کار مناسب، توسعه بنادر به نحوی که بتواند انواع کشتیها را با ظرفیتهای مختلف میزبانی نماید بدون اینکه ترافیک دریایی ایجاد شود، خدمات حمل و نقل دریایی که در بندر ارائه میشود بهبود یابد، بدیهی است که بافت سنتی که پیش از آن در شهر بندری به چشم میخورد نیز به بافت صنعتی بدل شود.
در نهایت از محل این تغییرات و نیز میزبانی کشتیهایی که از کشورهای مختلف با فرهنگها و آداب اجتماعی مختلفی وارد میشوند، به تغییر بافتهای شهری و رشد شهری کمک خواهد کرد. در هر صورت در نظر داشته باشیم که با تغییر محیط، تغییر شرایط حتما به همراه خواهد بود.
پس همانگونه که در این بخش به تفصیل اشاره کردیم، به دست میآید که هر چه روابط بینالمللی از طریق تجارت بینالملل توسعه یابد، کشورهای میزبان ناگزیر میشوند که تجهیزات و امکانات لازم را جهت میزبانی، جابهجایی و حمل این کالا و مرسولات فراهم سازند و به همین سبب نیز به عنوان یک تغییر جانبی بافتهای سنتی تغییر خواهد یافت و در نهایت رشد شهری و بهبود اقتصاد داخلی به همراه آن جریان خواهد داشت.
مجموعه عواملی که به تاثیر متقابل رشد شهری و رشد حمل و نقل بینالمللی اشاره دارد. زیرا حجم جدید در جابهجاییهای بینالمللی که از توسعه تجارت بینالملل تاثیر پذیرفته است، در بافتهای سنتی که همه کارها به صورت یدی انجام میشد، و نیز با قوانین سابق که تاکید بر حفظ شرایط و جلوگیری از تغییرات الگوهای اجتماعی و فرهنگی داشت، نمیتواند جریان یابد.
بلکه به عنوان یک اصل حتمی ناگزیر هستیم که تغییرات مختلف را در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، قانونی و در نهایت رشد بافت شهری بپذیریم تا بتوانیم در حمل و نقل بینالمللی که مقدمه تجارت بینالملل است سهم خود را حفظ کرده و ارتقا دهیم.
فرامرز جنابی
تاریخ : 16 - مارس - 2024نکات واقعا جالبی دبراره حمل و نقل بین المللی گفتید از این زاویه نگاه نکرده بودم
بانک اخبار اقتصادی
تاریخ : 16 - مارس - 2024ممنون از نظر خوبتون فرامرز عزیز، خوشحالیم که این مقاله براتون مفید بوده 🙂