برای پرداخت نفقه اقارب باید شرایط خاصی جمع شوند تا شخص ملزم به پرداخت نفقه اقارب شود، که در ادامه به بررسی این شرایط میپردازیم.
مطابق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی شخص مستحق نفقه باید فاقد اموالی کافی برای گذران معاش باشد.
همچنین مستحق نفقه باید قدرت اشتغال نداشته باشد یعنی نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد، اعم از اینکه این عدم مقدوریت ناشی از ناتوانی و از کار افتادگی باشد یا آن که ناشی از عدم وجود شغل در جامعه.
نکته دیگر از سوی مشاوره حقوقی آن است که شخصی که قرار است نفقه را بپردازد باید متمکن از دادن نفقه باشد یعنی بتواند بدون اینکه دچار مضیقه شود نفقه بدهد.
میزان نفقه اقارب چگونه تعیین میشود؟
در خصوص نفقه اقارب دو شرط باید لحاظ شود این نفقه باید به میزانی پرداخت شود که اولا نیازها و حوائج مستحق نفقه برآورده شود و تا جایی که شخص ملزم به انفاق توانایی و تمکن مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. بنابراین اگر پرداخت نفقه موجب شود که شخص ملزم به انفاق دچار مضیقه شود تکلیف پرداخت نفقه از دوش او برداشته میشود.
اولویت پرداخت نفقه اولاد در ابتدا و در وهله اول بر عهده پدر است و مطابق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی بعد از فوت پدر یا عدم قدرت او بر انفاق بر عهده اجداد پدری است با رعایت نزدیکی.
در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها نفقه بر عهده مادر است.
هرگاه مادر هم زنده نباشد یا اگر زنده است قادر به پرداخت نفقه نباشد بر عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری است که به صورت مساوی پرداخت میکنند. بنابراین در صورت فوت یا عدم توانایی مالی پدر ،جد پدری و مادر، نفقه به صورت مساوی از جد مادری جده مادری و جده پدری دریافت میشود.
ترتیب اشخاصی که ملزم به پرداخت نفقه پدر و مادر هستند مطابق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی با رعایت نزدیکی بر عهده فرزندان و فرزندان فرزندان است.
در خصوص پرداخت نفقه پدر و مادر تفاوتی بین پسر و دختر نیست و همه آنها به تساوی میپردازند، بنابراین اگر پدر و مادری که نیاز به خرجی دارد یک پسر و یک دختر داشته باشد هر دوی آنها باید به تساوی خرجی او را بپردازند و اگر یکی از آنها توانایی پرداخت نداشته باشد کل نفقه را باید دیگری بپردازد.
همچنین اگر پدر یا مادری که نیاز به خرجی دارند هم فرزند و هم نوه داشته باشد نفقه او باید توسط فرزندانش پرداخت شود و اگر فرزندان قبلاً فوت کرده باشند یا آنکه توانایی مالی نداشته باشند نفقه او توسط نوادگان پرداخت میشود.
در حالتی که شخصی افراد واجب النفقه متعدد داشته باشد و نتواند نفقه همه این افراد را پرداخت کند باید برای ترتیب پرداخت نفقه اولویت قائل شود و بنابراین بر اساس ماده ۱۲۰۱ قانون مدنی فرد باید ابتدا نفقه زوجه دائم خود را پرداخت کند، و در مرحله بعد نفقه اقارب عمودی نزولی یعنی فرزندان و نوادگان خود را پرداخت کند.
در مرحله سوم نفقه اقارب عمودی صعودی یعنی پدر و مادر و اجداد و جدات قرار میگیرد.
در مرحله آخر اگر در ازدواج موقت توافق و پرداخت نفقه شده باشد نفقه زوجه موقت باید پرداخت شود دلیل اینکه نفقه زوجه موقت در درجه آخر اولویت قرار میگیرد آن است که نفقه زوجه موقت الزام قانونی نبوده و یک الزام قراردادی است.
تفاوتهایی بین نفقه زوجه و نفقه اقارب وجود دارد از جمله آن که نفقه زوجه در هر صورت بر عهده مرد است صرف نظر از تمکن یا عدم تمکین مالی مرد اما نفقه اقارب در صورتی بر عهده مرد قرار میگیرد که شخص تمکن مالی داشته باشد.
همچنین نفقه زوجه در هر صورت بر عهده مرد است صرف نظر از آنکه زوجه نیاز مالی داشته یا نداشته باشد و حتی اگر زوجه شاغل باشد باز هم مرد باید نفقه او را پرداخت کند اما نفقه اقارب در صورتی بر عهده فرد است که شخص مستحق انفاق محتاج باشد و توان کار نداشته باشد.
همچنین میزان نفقه زوجه بر اساس وضعیت و شأن زن تعیین میشود اما میزان نفقه اقارب صرفا به اندازه نیازها و حوائج ایشان است.
تفاوت دیگر و مهم آن است که نفقه زوجه دائم بر نفقه اقارب مقدم است.
همچنین نفقه زوجه هم برای گذشته و هم برای حال دین حقوقی است اما نفقه اقارب نسبت به گذشته دین طبیعی و نسبت به حال دین حقوقی است بنابراین زوجه میتواند نفقه زمانهای گذشته را نیز مطالبه کند.
حسین نعمتی
تاریخ : 28 - می - 2024میزان نفقه اقارب رو عالی توضیح دادید ممنون از مقاله خوبتون
بانک اخبار اقتصادی
تاریخ : 28 - می - 2024ممنون از نظر خوبتون حسین جان، خوشحالیم که این مقاله براتون مفید بوده 🙂
رامین فلاحی
تاریخ : 3 - آگوست - 2025توضیحات بسیار جامع و روشنگرانهای بود. من شخصاً تفاوت بین نفقه زوجه و نفقه اقارب را بهدرستی نمیدانستم، مخصوصاً اینکه نفقه زوجه هم برای گذشته و هم حال قابل مطالبه است ولی نفقه اقارب فقط نسبت به حال دین حقوقی محسوب میشود. فقط یک سؤال: اگر فرزندان توان پرداخت نفقه والدین را نداشته باشند، آیا دولت یا نهاد خاصی جایگزین آنها میشود یا راهکار قانونی دیگری وجود دارد؟
کارشناس روابط عمومی
تاریخ : 3 - آگوست - 2025آقای فلاحی عزیز، بسیار سپاسگزاریم از توجه دقیق شما. پرسش شما نکته بسیار مهمی را مطرح میکند. در پاسخ باید گفت که در صورت ناتوانی فرزندان از پرداخت نفقه والدین، قانون مشخصاً نهاد یا سازمان خاصی را به عنوان جایگزین در نظر نگرفته است. اما در عمل، والدین میتوانند برای دریافت کمک هزینه زندگی از نهادهایی مانند کمیته امداد امام خمینی، بهزیستی یا سازمانهای خیریه بهرهمند شوند. همچنین، اگر دادگاه تشخیص دهد که فردی با وجود توانایی از پرداخت نفقه سر باز میزند، ممکن است با اقدامات قضایی از جمله صدور حکم الزام به پرداخت نفقه یا حتی مجازات کیفری مواجه شود. در غیر اینصورت، نهادهای حمایتی، در قالب حمایتهای اجتماعی یا یارانهای، بخشی از بار معیشت را بر عهده میگیرند.
سارا کریمی
تاریخ : 9 - آگوست - 2025من همیشه درباره نفقه اقارب سردرگم بودم، مخصوصاً اینکه چه کسانی شامل این نفقه میشوند و چه کسانی نیستند. این متن خیلی به من کمک کرد که بفهمم فقط نفقه اقارب عمودی مثل پدر، مادر و فرزندان واجب است و اقارب افقی مثل خواهر و برادر شامل این موضوع نمیشوند. همچنین ترتیب اولویت در پرداخت نفقه خیلی واضح بیان شده بود. ممنونم که این موضوع حقوقی مهم را به زبان ساده توضیح دادید.
کارشناس روابط عمومی
تاریخ : 9 - آگوست - 2025سلام سارا عزیز،
خوشحالم که این توضیحات برای شما مفید بوده است. حق با شماست؛ در قوانین نفقه، اهمیت زیادی به مشخص کردن دقیق کسانی که مشمول این وظیفه هستند داده شده تا حقوق همه طرفها رعایت شود. ترتیب و میزان پرداخت نفقه هم بر اساس توان مالی و اولویتهای قانونی تنظیم شده است تا عدالت برقرار باشد. اگر سوال بیشتری داشتید، حتما بپرسید، خوشحال میشوم کمک کنم.